Het is tijd voor de volgende fase in duurzaam beleggen, schrijven André Snellen en Will-Jan Jacobs. Fondsen moeten zich rekenschap geven van verschuivende normen, internationale perspectieven en de rol van wetenschap en commerciële vermogensbeheerders.
Ons afscheid als voorzitter en secretaris van de commissie Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (IMVB) zet aan tot reflectie. In deze commissie van de Pensioenfederatie kwam de sector de afgelopen tien jaar bijeen om te overleggen over de inzet voor het IMVB-convenant. Dat convenant liep af in 2024 en werd overeengekomen met ngo’s als Amnesty International, Pax en Oxfam Novib, maar ook vakbonden en de overheid. Wat hebben we geleerd, wat ging er goed en wat moet er beter?
Deelnemers
Het IMVB-convenant Pensioenfondsen sloot goed aan bij de veranderende opvattingen van deelnemers. Voorheen was de enige vraag van deelnemers: ‘hoeveel rendement maak je?’ Inmiddels is de directe vervolgvraag: ‘hoe maak je dat rendement (en wil ik dat wel)?’.
Het convenant was het begin van de sectorbrede inspanningen op het gebied van duurzaamheid. Pensioenfondsen spraken af negatieve impact van hun beleggingen in kaart te brengen, te voorkomen en/of tegen te gaan, met logische processen en definities van onder meer ‘negatieve impact’ op basis van internationale Oeso- en VN-afspraken.
Subjectief
Als niet-specialisten vroegen we ons in het begin af waarom maatschappelijk onverantwoord beleggen niet eenvoudigweg bij wet verboden is. Maar wat blijkt: maatschappelijk (on)verantwoord hangt samen met politieke oriëntatie, schuift op in de tijd, is dus subjectief en in die tien jaar danig veranderd.
Zo kent de noodzaak van CO2-reductie inmiddels nauwelijks nog ontkenners. Maar hoe tot die reductie te komen, blijkt misschien nog wel lastiger en afhankelijk van politieke voorkeur. Kernenergie is in VN-rapportages over klimaatverandering van ‘onwenselijk’ naar ‘noodzakelijk’ gegaan.
De defensie-industrie schuift op van taboe naar hoeksteen van onze vrijheid en autonomie. In plaats van desinvesteren vraagt actiegroep Follow This pensioenfondsen expliciet om belegd te blijven in oliebedrijven, omdat volgens hen alleen zo echt verschil gemaakt kan worden. Zonnepanelen botsen op belangen van Oeigoeren in China en kinderarbeid in Congo. Het streven naar internationale samenwerking lijkt vervangen te worden door geografisch strategische autonomie.
Internationaal
Het internationale karakter van impactbeleggen kan beladen zijn. Wereldwijd zijn er verschillende religieuze oriëntaties en politieke systemen. Het Globale Zuiden kan de normatieve Noordelijke bemoeienis via economische macht als belerend kan opvatten. Als voorbeeld: Qatar dreigt met het stoppen met leveren van gas als de CSDDD-richtlijn (due diligence over mensenrechten en milieu) wordt ingevoerd. Zij zien het als bemoeienis.
Het maakt ‘internationaal maatschappelijk verantwoord beleggen’ niet eenvoudiger. De politiek heeft ook wensen – maar aan welke partij moet dan verantwoording worden afgelegd? De Partij voor de Dieren stelt vragen over beleggingen in de vleesindustrie, GroenLinks over klimaatgericht beleggen, maar de VVD vraagt zich juist af of er niet te ‘activistisch’ wordt belegd. Voeg daarbij de ingewikkelde discussie over hoe je als belegger werkelijke impact hebt en de volle dynamiek ligt op tafel.
Commercie
Daarbij is ons gebleken dat het krachtenspel van de vermogensbeheermarkt het goed toepassen van wetenschappelijke inzichten rondom esg in de weg staat. Commerciële vermogensbeheerders, consultants en andere toeleveranciers hebben vaak veel geïnvesteerd in (weer) een eigen esg-risicoraamwerk en eigen definities, waar ze graag voor factureren. Zij zitten niet te wachten op wetenschappelijke eenduidigheid, die mogelijk net niet aansluit op het bouwwerk dat zij zelf hebben opgetuigd.
Plan-Do-Check-Act
De maatschappelijke dynamiek en polemiek rondom maatschappelijk verantwoord beleggen neemt toe. Het wordt daarom steeds belangrijker om helder te hebben hoe je je hier als pensioenfonds toe verhoudt en hoe je beleid inricht dat daartegen bestand is.
Het overgrote deel van de sector heeft inmiddels de basis gelegd voor het beantwoorden van de eerder genoemde nieuwe deelnemersvraag ‘hoe maak je rendement?’ Via het IMVB-convenant zijn we gekomen tot het proces waarin beleggingen periodiek worden gescreend en waarin pensioenfondsen actief werk maken van het identificeren, voorkomen en tegengaan van negatieve impact.
Nu is het zaak dat de Plan-Do-Check-Act-cyclus, die we als pensioenfonds toepassen bij vrijwel al ons beleid, ons helpt naar de volgende noodzakelijke stappen. Na het IMVB-convenant zitten de meeste pensioenfondsen aan het einde van deze (veelal eerste) PDCA-cyclus en moet de volgende worden voorbereid. De ervaringen in de afgelopen jaren leveren daarvoor waardevolle input en we zijn bestuurlijk volwassen genoeg geworden om de wetenschappelijke inzichten te wegen en een prominentere plek te geven.
De wetenschappelijke onderverdeling van esg in ‘risicomitigerend’ (beschermen van financiële waarde) en ‘normzoekend’ (opkomen voor morele waarden) lijkt ons daarbij een zinvol perspectief.
Overtuigingen
Bovenstaand is input voor het fundamenteel nadenken over de dynamiek van IMVB, de eigen overtuigingen nog eens tegen het licht te houden en te bezien wat dat betekent voor de implementatie. Naar onze inschatting zou de complexiteit van het onderwerp mogen leiden tot bescheidenheid en nuchterheid. Het gesprek binnen de bestuurskamers is daarbij nooit afgelopen.
Met de voor fondsen broodnodige Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) rapporteren bedrijven waarin we beleggen inmiddels (eindelijk) zelf ook over hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. De aankomende evaluatie van de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) geeft daarnaast een kans om onze praktijk beter op deze wettelijke verplichtingen aan te laten sluiten. Allemaal bouwstenen voor die volgende PDCA-cyclus.
Dat pensioenfondsen momenteel druk zijn met de Wtp mag geen excuus zijn om geen volgende stappen te zetten. Wij roepen de specialisten in maatschappelijk verantwoord beleggen op besturen uit te dagen en voor te bereiden op de volgende PDCA-cyclus. Alleen zo kunnen pensioenfondsen beter antwoord geven op die, ook in het licht van de Wtp, steeds urgentere vervolgvraag van deelnemers: ‘Hoe maak je rendement (en wil ik dat wel)?’
André Snellen is lid van het algemeen bestuur van de Pensioenfederatie en was als zodanig voorzitter van het IMVB-comité van de sector. Hij is daarnaast voorzitter van pensioenfonds PNO Media.
Will-Jan Jacobs was tot voor kort beleidsadviseur maatschappelijk verantwoord beleggen bij de Pensioenfederatie en als zodanig secretaris van het IMVB-comité van de sector. Momenteel is hij pensioenfondsbestuurder namens de FNV.
U moet ingelogd zijn en een geldig abonnement hebben om een reactie te plaatsen.