Hoewel een variabele uitkering beter uitpakt voor alle deelnemers, kiest de overgrote meerderheid voor de vaste variant. De oorzaak is verliesaversie. Die kunnen pensioenuitvoerders laten meewegen in het keuzeproces.
Dit concluderen Netspar-onderzoekers in de publicatie Matchmaking in pensioenland: welk pensioen past bij welke deelnemer?, die vandaag is verschenen.
De ervaring leert dat vrijwel alle deelnemers (95%) bij een verbeterde premieregeling kiezen voor een vaste uitkering. Onderzoeker Rogier Potter van Loon, gedragseconoom bij Aegon: ‘Aangenomen wordt dat de voornaamste oorzaak is dat een vaste uitkering de default is. We hebben een panel gevraagd te kiezen tussen vast en variabel zonder dat een van de twee de default is. Daarbij kiest 87% voor vast. Dat laat zien dat er een andere verklaring moet zijn. Dat is verliesaversie.’
‘Het was al bekend dat verliesaversie een rol speelt bij keuzen van deelnemers tussen een vaste en variabele pensioenuitkering’, zegt Marike Knoef, hoogleraar economie, die ook deel uitmaakte van het zevenkoppige onderzoeksteam. ‘In dit onderzoek is vastgesteld dat die rol erg groot is. Zo groot dat bijna negen van de tien deelnemers kiezen voor een vaste uitkering, terwijl een variabele uitkering voor praktisch alle deelnemers beter past vanuit een rationeel perspectief.’
De onderzoekers maken de vertaling van de kenmerken van deelnemers (risicobereidheid, risicodraagvlak en verliesaversie) naar het beleggingsbeleid dat bij deelnemers past. ‘Dat doen we door verschillende uitkerende pensioenproducten te vergelijken waarbij risico wordt genomen door 33, 67 of 100% in zakelijke waarden te beleggen ’, aldus Potter van Loon. ‘We hebben de passendheid berekend voor deelnemers met hoge en lage risicocapaciteit en -bereidheid. Voor iedereen blijkt een variant met meer risico beter te passen.’
Raadsel
De kennis dat deelnemers geneigd zijn de minst gunstige mate van risico te kiezen, is breder bekend als het aandelenpremieraadsel. Mensen laten het risico van een daling veel zwaarder wegen dan de kans op een waardestijging. Gemiddeld weegt verlies ongeveer twee keer zo zwaar als winst. Daarom sparen de meeste mensen, terwijl beleggen in aandelen op de langere termijn meer opbrengt.
Verliesaversie is niet hetzelfde als risico-aversie
Hoewel verliesaversie en risico-aversie op elkaar lijken, zijn het verschillende zaken. ‘Bij risico draait het meer om een rationele afweging. Ben ik bereid dat risico te lopen in relatie tot de mogelijke winst. Knoef: ‘Verliesaversie is meer een emotie, een overreactie op een verlies.’ Een mens vindt het veel erger iets te verliezen dan de blijdschap is bij een vergelijkbare winst. De eerste euro’s verlies komen daarbij relatief het hardste aan. Tegelijkertijd zijn mensen geneigd om kleine kansen op een groot verlies veel hoger in te schatten.
De discrepantie tussen emotie (verliesaversie) en ratio (risico nemen loont) brengt pensioenfondsen en verzekeraars in een lastig parket bij de keuzebegeleiding van hun deelnemers. De vraag is hoe sturend ze moeten zijn in dat keuzeproces. Ze kunnen bijvoorbeeld de variabele variant tot default verheffen. Dat mag nu nog niet, maar naar verwachting wel in het nieuwe stelsel. In dat nieuwe stelsel krijgen alle pensioenfondsen die overstappen op het flexibele contract bovendien te maken met de discrepantie tussen ratio en emotie op het moment dat deelnemers moeten kiezen tussen een vaste en een variabele uitkering.
Volgens de Netspar-onderzoekers kunnen pensioenuitvoerders de kennis die ze hebben over de risicohouding van deelnemers benutten bij de zoektocht naar producten die passen bij een deelnemer of groep deelnemers. Die informatie zegt immers iets over de mate waarin deelnemers risico’s kunnen en willen lopen.
Toepassen van spreiding van uitschieters maakt een product bijvoorbeeld aanvaardbaarder voor deelnemers met verliesaversie. ‘Het is in zekere zin een gratis lunch. Spreiding verlaagt de kans op een korte-termijn daling aanzienlijk terwijl het lange-termijn risico nauwelijks stijgt’, aldus Potter van Loon.
Passend of niet
Op basis van de onderzoeksresultaten heeft Potter van Loon in opdracht van Aegon-dochter TKP een matchmaking tool ontwikkeld dat laat zien hoe passend een bepaald product is bij een deelnemer. ‘Het toont niet alleen of het rationeel een passend product is, maar ook of het emotioneel passend is. Het is vervolgens mogelijk te zoeken naar een product dat op beide criteria het best scoort. Dat helpt pensioenuitvoerders bij de bepaling van de productkenmerken. Zo blijkt een product dat 33% belegt in zakelijke waarden relatief goed te score op beide criteria’, aldus Potter van Loon. Alle pensioenuitvoerders kunnen de tool gebruiken. Ze kunnen dat doen met de algemene risicohouding van deelnemers uit het Netspar-onderzoek of op basis van een risico-onderzoek onder de eigen deelnemers.
Het Netspar onderzoek is verricht door Marike Knoef, Rogier Potter van Loon, Marc Turlings, Marco van Toorn, Floske Weehuizen, Bart Dees en Jorgo Goossens