Het optuigen van een pensioenplicht voor alle werkenden, analoog aan het stelsel van de zorgverzekeringen, zou zinvol zijn, maar is zeer waarschijnlijk juridisch onhaalbaar.
Dat concludeert Arie de Graaf, oud-PvdA-kamerlid en lid van het verantwoordingsorgaan van ABP, in een juridisch onderzoek naar deze mogelijkheid.
Het idee voor een hervorming naar analogie van het zorgverzekeringen duikt af en toe op in het debat over de toekomst van het pensioenstelsel. Het idee is een bredere pensioenplicht, waarbij deelnemers in principe zelf een uitvoerder kiezen.
Een dergelijke ‘Algemene pensioenverzekeringswet’ leek ook De Graaf zinvol. ‘Het zou de pensioenproblematiek voor vele groepen oplossen, zoals personen die in het geheel geen pensioen opbouwen, (schijn)zelfstandigen, flexwerker, payrollers et cetera.’
Alle werkenden
In zijn voorstel zou de pensioenplicht voor alle werkenden gelden (zelfstandigen, werknemers en uitzendkrachten). Er komt een acceptatieplicht voor pensioenuitvoerders, een voorgeschreven ambitieniveau, een verbod op risicoselectie of premiedifferentiatie per individu en een risicovereveningfonds ter compensatie hiervan.
Om het stelsel niet ‘verder overhoop te halen’ zouden in het idee van De Graaf de bestaande fondsen en met hun verplichtstellingen blijven bestaan. Bpf’en zouden acceptatieplicht binnen de eigen sector hebben, personen die daarbuiten vallen kunnen terecht bij verzekeraars, of bij een nieuw op te richten algemeen beroepspensioenfonds.
Levenrichtlijn
Het probleem is dat de Europese richtlijn voor levensverzekeringen het verbiedt om aan levensverzekeraars eisen op te leggen over voorwaarden en tarieven. ‘Daarmee kunnen verzekeraars niet deelnemen aan het systeem’, aldus De Graaf. Een pensioenstelsel waarin mensen verplicht pensioen afnemen, maar zonder publieke randvoorwaarden, lijkt hem gevaarlijk. ‘Je kan dan mensen slechte of te dure regelingen injagen.’ Een systeem helemaal zonder de verzekeraars is ook geen optie. ‘Dan worden zij buitengesloten en zullen ze procederen op mededingingsgronden.’
Bij de zorgverzekeringswet was de Europese wetgeving ook een hobbel. In de Europese richtlijn voor schadeverzekeringen is echter een uitzondering opgenomen: op grond van artikel 54 mogen lidstaten in het algemeen belang extra eisen stellen. Dat moet dan wel gerechtvaardigd en proportioneel zijn. Bij de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, die is afgesproken in het Pensioenakkoord, zou ook van die uitzondering gebruikt kunnen worden.
De levensrichtlijn bevat géén uitzondering, die lidstaten in staat stelt om om een acceptatieplicht af te dwingen, of eisen aan de regeling te stellen.
Schier onmogelijk
Een groot deel van het onderzoek besteedt De Graaf aan het vinden van juridische manier om onder de beperkingen van de Levenrichtlijn uit te komen. Hij concludeert echter dat dit ‘schier onmogelijk is’. De enige route die er wellicht bestaat, is een beroep op sociale doelstellingen, zoals de ‘Europese pijler van sociale rechten’ uit 2017. Daarin is een recht op pensioen opgenomen. Jurisprudentie over een beroep daarop ontbreekt echter.
‘Op dit moment stevent 40% van de zelfstandigen af op een pensioentekort. (…) Schrijver dezes heeft een voorkeur voor een algemene pensioenplicht, maar dat lijkt vooralsnog niet realistisch’, concludeert De Graaf.
De Graaf studeerde rechten en deed het onderzoek in het kader van opleiding pensioenrecht aan de VU. Hij was in van 1976-1981 kamerlid voor de PvdA, en voerde ook het woord over verzekeringen en pensioen. Hij werd dit jaar herkozen in het ABP-verantwoordingsorgaan en is daar lid van de fractie van onderwijsbond AOb.