‘Zou u het zelf accepteren, als u niets gevraagd werd?’

In reactie op NSC’s referendumplan zou de pensioensector niet meteen de tegenlobby moeten starten. Bekijk de zaak eens van de andere kant, schrijft Adri van der Wurff. Joseph’ voorstel kan voorkomen dat láter een bom barst.

Agnes Joseph van NSC heeft volgens allerlei bestuurders een bom naar de pensioensector gegooid. Zij roept op de Pensioenwet op vier punten te veranderen: voorkom hoge beloftes, om teleurstelling te voorkomen; stimuleer fondsen te sturen op koopkrachtbehoud; geef instemmingsrecht aan deelnemers en handelingsperspectief bij invaren; en maak naast invaren ook ‘ingroeien’ mogelijk.

Als eerste stap heeft ze, samen met BBB, een amendement ingediend om goedkeuring van de deelnemers noodzakelijk te maken voordat hun rechten overgaan naar het nieuwe stelsel. Het klinkt als een nette parlementaire actie, en niet als een terreuraanslag. Toch zijn de reacties ongemeen fel. Een ‘doodsteek’, een ‘bijl aan de wortel’, ‘onbehoorlijk bestuur’, ‘niet goed voor het vertrouwen’, en ‘niet in het belang van de deelnemers’.

Zelfinzicht

Al te krachtig geformuleerde gelegenheidsargumenten zijn van alle tijden. Maar het vraagt wel een bijzonder gebrek aan zelfinzicht om te zeggen dat het niet in het belang van de deelnemers is om ze een beslissende stem te geven bij een keuze die gaat over de belangen van de deelnemers. Of dat de deelnemers niet betrokken kunnen worden, omdat het te moeilijk is om het ze uit te leggen. De hele geschiedenis van de Wtp zit trouwens vol van dergelijke gemankeerde redeneringen.

Het begon al bij het oorspronkelijke financieel-economische probleem. In een lage-renteomgeving is het enorm kostbaar om een pensioen toe te zeggen met een grote mate van zekerheid. Lastig uit te leggen, helemaal als tegelijkertijd allerlei gepensioneerden wijzen op hoge beleggingsrendementen en die vertaald willen zien in indexatie. De sector gooide de handdoek in de ring, zei ‘we kunnen het niet meer uitleggen’, en bedacht een nieuw stelsel, zonder die hoge mate van zekerheid en met snellere verhogingen – en verlagingen. So far, so good. Maar daar bleef het niet bij.

Het nieuwe stelsel had namelijk nogal wat kenmerken van wat jaren eerder door een belangrijk deel van de vakbeweging als ‘casinopensioen’ van de hand was gewezen. Nu mocht diezelfde vakbeweging de mensen over de streep gaan trekken. Dat deden ze met de kreet ‘Iedereen gaat erop vooruit’. Dat kan alleen door de buffers voor een groot deel uit te delen. En dat kan weer alleen als er ingevaren wordt.

Verkoopverhaal

Iedereen kan bedenken dat een succesvol verkoopverhaal niet automatisch leidt tot een fundamentele verbetering van het vertrouwen. ‘Alles op rood zetten, en jaren eerder met pensioen!’ riep mijn jongste zoon toen hij de verwachte uitkomsten voor zijn leeftijdsgroep zag. Zijn associatie met de roulettetafel in het casino getuigt niet van vertrouwen. En als dat de indruk is die transitie- en implementatieplannen achterlaten, loopt de sector veel risico. Dat risico wordt versterkt door het invaren.

Met het beperken van de vernieuwingen tot de toekomstige opbouw, zonder de bestaande toezeggingen te wijzigen, wordt het oorspronkelijke probleem al grotendeels opgelost. Het invaren helpt zeker en het versnelt, maar het is niet noodzakelijk. Het is eigenlijk vooral noodzakelijk om het verkoopverhaal te ondersteunen. Maar het zet wel reeds verworven, redelijk stabiele rechten om in meer fluctuerende aanspraken. Met alle, deels juridische risico’s van dien.

Het oordeel is nu weer aan de politiek, niet aan de sociale partners en de fondsen. Ger Jaarsma, voorzitter van de Pensioenfederatie, kondigde meteen een lobby aan tegen de voorstellen van Agnes Joseph. Hij zal wel ontvangen worden. De politiek luistert graag naar een lobbyclub van beslissers met €1.500 mrd in de achterzak. Maar de kernboodschap van de Pensioenfederatie is dat de fondsen niets willen voorleggen aan de deelnemers aan wie die €1.500 mrd toebehoort.

Terughoudend

Daarom denk ik dat de grote fondsen en de Pensioenfederatie er goed aan doen zich hier terughoudend op te stellen. Want er zitten in de ongewijzigde Wtp – juist door het invaren – nu eenmaal elementen die op een later moment tot ontploffing kunnen komen. Denk aan de effecten van het invaren op de rechten van slapers. Bedenk bovendien dat er nog steeds mensen zijn die het hebben over de ‘greep in de kas’ bij ABP, ten tijde van het kabinet Lubbers. Fouten en onzorgvuldigheden blijven lang hangen.

Mijn advies zou dan ook zijn niet weer in dat achterkamertje te gaan zitten, waar eerder afgesproken werd pensioenen uit het hoofdlijnenakkoord van de coalitie te houden. Ga een goed boek lezen. Bijvoorbeeld Lammert Kamphuis’ Verslaafd aan ons eigen gelijk (2023). Daarin wordt gepleit voor perspectivistische lenigheid. Juist als je stellig overtuigd bent van je eigen gelijk, moet je proberen het van andere kanten te bekijken, liefst ook vanuit de geheel tegengestelde kant.

Representatief

Kijk of het argument dat je deelnemers niet moet betrekken omdat ze het toch niet snappen, wel klopt met het officiële idee dat alles eenvoudiger uit te leggen valt. Kijk of responspercentages van 7 à 8 bij risicopreferentie-onderzoek wel blijk van voldoende betrokkenheid geven. Kijk of de vakbeweging en ondernemingsraden wel voldoende representatief zijn voor actieven, slapers en gepensioneerden. Kijk of het wel goed bestuur is om deelnemers hier niet fundamenteler bij te betrekken. Kijk of je zelf zo’n situatie zou accepteren als er niets aan je gevraagd wordt.

Kijk of het bindend correctief referendum waar de Tweede Kamer mee instemde niet past bij het voorgestelde amendement. Kijk kortom of Agnes Joseph voorstellen heeft die brisante onderdelen uit de huidige wet halen en zorgen voor draagvlak en vertrouwen op de lange termijn, om te voorkomen dat de bom later gaat barsten.

Adri van der Wurff is voormalig pensioenbestuurder