Investeer in nationale militaire productie, zegt defensie-expert TNO — artikel bevat een betaalmuur

Er is grote behoefte aan investeringen in militaire productie in Nederland en Europa. Dat zei Hendrik-Jan van Veen van TNO Defence, Safety & Security, gisteren tijdens het Pensioen Pro BeleggersBeraad in Rotterdam.

Van Veen, die natuurkunde studeerde, als deeltjesfysicus werkte en hobbyfotograaf is, begon zijn presentatie met te stellen dat hij niet veel weet van financiële onderwerpen in het algemeen en pensioenfondsen in het bijzonder. Desondanks hingen de toehoorders aan zijn lippen, toen hij in ongepolijst Rotterdams vertelde over het ‘megaconflict in onze achtertuin’; de oorlog in Oekraïne – ‘dat hier net zover vandaan is als de overige randen van Europa, in Spanje en Portugal’ – die we niet aan zagen komen.

Bijvoorbeeld toen hij schetste hoe we in drieënhalf jaar van een ‘speciale militaire operatie’ van Poetin zijn gegaan naar een oorlog waar inmiddels alle wereldmachten een rol in spelen. Noord-Koreanen aan het front die meevechten met de Russen, China dat wapens en munitie levert, de Amerikanen die – aldus Van Veen – ‘geen steun meer geven aan Oekraïne maar wapens, die Europa betaalt’.

De TNO-man vroeg zich openlijk af of we straks spreken van de Derde Wereldoorlog, of dat daar in feite al sprake van ís. ‘De situatie is zo dat we niet met zekerheid weten of we morgen met de Russen in oorlog zijn, of dat we het misschien al zo moeten noemen.’ Omdat dus alle grootmachten al meedoen. En ook vanwege de hybride oorlogsvoering die Rusland toepast in Europa, door uitbuiting van economische afhankelijkheden (zoals na de explosie van pijpleiding Nord Stream), cyberaanvallen op dagelijkse basis, desinformatiecampagnes en het beïnvloeden van verkiezingen door bijvoorbeeld beïnvloeding van partijen in Nederland.

Gigantisch afhankelijk

Europa – en Nederland – kwamen er in het verhaal sowieso niet zo goed van af. Van Veen schetste een continent dat wanhopig probeert te de-escaleren, weinig wendbaar is en bovenal ‘gigantisch afhankelijk’; van Israël (voor bepaalde onderdelen) en met name van de VS, waar het zo’n 40% van z’n militaire ‘spullen’ koopt. En zolang Europa de wapens waarmee het Oekraïne helpt massaal in de VS blijft kopen, wordt de situatie alleen maar schever, waarschuwde Van Veen.

Dat de TNO’er toch wel over énige financiële kennis beschikt, geeft zijn volgende sheet prijs: ‘Defensie R&D heeft over het algemeen een grote economische multiplier’, valt daarop te lezen. En: er ligt een kans voor een combinatie van fondsen, enkele zogenoemde oem’s (original equipment manufacturers) en TNO, waar ongeveer twaalfhonderd mensen zich met de defensie-technologie bezighouden, met steun van de ministeries van Defensie en Economische Zaken.

Het produceren van tanks kan ons land beter aan Duitsland en Frankrijk overlaten, aldus Van Veen, die wél kansen ziet voor onder meer drones, sensoren (‘we zijn altijd sterk geweest in radartechnologie’), fotonica en munitie. Bij dat laatste verwees hij naar de Kamerbrief waarin demissionair minister Brekelmans begin deze week onder meer schrijft dat ‘we stappen zetten richting munitieproductie in Nederland. Eind 2025 benadert Defensie de markt voor dronemunitie, hergebruik, demilitarisatie en alternatieve grondstoffenproductie’.

Interessant rendement

En dan de hamvraag: valt hier voor Nederlandse pensioenfondsen een interessant rendement mee te maken? ‘Ja weet je, dat is dus net niet mijn vak’, heeft Van Veen aanvankelijk de lachers op zijn hand. Om dan serieus te vervolgen: ‘Misschien zie ik het verkeerd, maar ik denk dat al die pensioenfondsen en pensioengelden onder druk komen zodra het echt vechten wordt in Europa. Je hebt je tot die wereld te verhouden. Dus wat is interessant..? Interessant is om te begrijpen wat er nou écht gebeurt. We zitten in een fase dat we Europa door een dip moeten helpen. Het alternatief is dat we ons geld naar de Verenigde Staten blijven overmaken. Van dat geld profiteren de VS, terwijl het vervolgens in Oekraïne wordt vernietigd.’

Hij vervolgt: ‘Die afhankelijkheid is dus groot. En ik denk dat de geopolitieke kanteling die nu aan de gang is, betekent dat je moet kiezen voor een strategie – daar nodig ik u ook toe uit – waarbij Europa meer zeggenschap heeft over waar zijn geld en middelen aan besteed worden. Dit wordt soms strategische autonomie genoemd, maar dat betekent gewoon keuzevrijheid. En die hebben we nu niet.’

F35’s

Als pijnlijk voorbeeld van die afhankelijkheid noemt Van Veen de Nederlandse luchtmacht, die volledig is uitgerust met Amerikaanse spullen. ‘Dat betekent dat we bij elke Amerikaanse operatie kunnen aansluiten, maar als de Amerikanen níet willen, kunnen we niks. Eigenlijk hebben wij een luchtmacht die wordt bestuurd door de Amerikanen’, stelt de defensiedeskundige, verwijzend naar een soort ‘knop waarmee de Amerikanen onze F35’s uit kunnen zetten’.

Het is ook lastig te veranderen, weet hij. ‘Je kunt niet zeggen “we verkopen die F35’s weer en we gaan met iets anders vliegen”. Dan ben je vijftien jaar verder. Om de vraag uiteindelijk tóch te beantwoorden: ‘Ja, er valt wat te verdienen, maar misschien moet je daar een langetermijnstrategie voor hebben… En dan zat ik hier goed, begreep ik.’