‘Elk doel heeft een prijs’ — artikel bevat een betaalmuur

Pensioenfondsen moeten terughoudend zijn met het inzetten van de solidariteitsreserve, vindt Marc Heemskerk. Op lange termijn kan afschaffing worden overwogen.  

Enkele jaren geleden mocht ik bij mijn dochter op school wat vertellen over pensioenfondsen. ‘Ze beheren een pot geld die van iedereen is. Wanneer mensen niet meer werken en geld nodig hebben, keert het pensioenfonds uit.’ 

Uiteraard probeerde ik de komende generatie wat te stimuleren, en mijn quizvraag naar de remedie bij een oplopende levensverwachting bleef niet onbeantwoord. De 11-jarige Bram wist te melden dat we dan ‘onze oudjes maar een spuitje moesten geven’. Ethisch wellicht onverantwoord, maar technisch gezien een juist antwoord. De jongeman begreep het systeem helemaal. 

Bij veel pensioenfondsdeelnemers is het besef nog niet ingedaald dat pensioengeld ván en vóór iedereen is, en dat de pensioenpot niet oneindig is. Bij het huidige stelsel was dit misschien minder duidelijk, maar het nieuwe pensioenstelsel zou het transparanter moeten maken. 

Het bepalen van een pensioenaanspraak is een verdelingsvraagstuk: als u uw pensioen nooit gekort wil hebben, dan kan dat. Maar ik moet dat dan betalen. En als ik elk jaar een fraaie toeslag wil, kan dat, maar dat kost u dan weer geld. Natuurlijk zijn er nog enkele ondernemingspensioenfondsen waar de werkgever kan bijspringen, maar zeker na de stelseltransitie zullen deze op één hand te tellen zijn. 

Bij het nieuwe pensioenstelsel zullen we ons moeten afvragen welke herverdeling nog aan de orde moet zijn. Het life-cyclebeleggen leidt tot een andere rendementsverdeling dan voorheen. Dit lijkt gewenst. Meer beleggingsrisico op jonge leeftijd en minder in de uitkeringsfase is verstandig. Daarbij is de verdeling van beleggingsopbrengsten niet meer discretionair, hetgeen duidelijkheid vooraf schept. 

Maar andere herverdelingen van pensioengeld blijven aan bestuur en sociale partners, waarbij de solidariteitsreserve (of risicodelingsreserve) de draaischijf wordt. Mijn pleidooi is om de herverdeling te beperken en de solidariteitsreserve niet als wonderolie proberen te gebruiken. Bepaal de aanwending op basis van noodzaak! 

Eén doel lijkt valide: het voorkomen van kortingen voor pensioengerechtigden. Deze groep kan financieel niet meer bijsturen en wil zekerheid, omdat men al een concreet uitgavenpatroon heeft. Maar verder? Toeslagverlening uit de reserve halen? Negatieve beleggingsopbrengsten voor deelnemers opvangen, of macrolanglevenrisico? Natuurlijk kan dit allemaal uit de solidariteitsreserve, maar is dit nu echt noodzaak? 

Wie hier ja op zegt, moet bedenken dat dit een prijs heeft. Die prijs wordt hoofdzakelijk betaald door de huidige fondsdeelnemers uit hun overrendement. Op een ingewikkelde manier pompen we zo geld rond in het pensioenfonds. Een sigaar uit eigen doos voor de deelnemers. En ook toekomstige deelnemers zadelen we met een last op, via vulling van deze reserve. Dus houd het simpel en beperk uw doelen voor de solidariteitsreserve. 

Bedenk ook dat we straks gaan denken zoals Australiërs, die al tientallen jaren een beschikbare-premiesysteem hebben. Waar niemand in paniek raakt als beleggingen dalen, onder het motto ‘what goes down, will go up’. 

En als we over vijf of wellicht tien jaar gewend zijn, dan kan ook het eerdergenoemde enige valide lijkende doel worden afgeschaft, met de nieuwe generatie pensioengerechtigden. Dan zien we in dat we de solidariteitsreserve destijds vooral op emotionele gronden hebben (in)gevuld en niet om echte financiële rampen te voorkomen. 

De huidige weerstand tegen kortingen is immers met name psychologisch. Niet indexeren bij 3% inflatie is erger dan 0,5% korten bij 1% inflatie. De jaarlijks geïndexeerde AOW is bovendien de belangrijkste koopkrachtbasis en een eventuele pensioenkorting zal vermoedelijk tijdelijk zijn. 

Het afschaffen van de solidariteitsreserve ligt nu nog te gevoelig. Laten we eerst maar de stap maken naar het nieuwe systeem met solidariteitsreserve. Het zal mijn tijd wel duren. Maar ik ken een botte toekomstige actuaris die over tien jaar de knuppel van afschaffing van deze reserve wel in het hoenderhok durft te gooien. Ga ervoor, Bram!

Marc Heemskerk is actuaris bij Mercer. Deze column schrijft hij op persoonlijke titel.