Als de solidariteitsreserve voornamelijk wordt gevuld uit premies en benut wordt om ingegane uitkeringen stabiel te houden, sluipt er een substantieel omslagelement in het nieuwe stelsel, waarschuwen onderzoekers.
Dit blijkt uit de publicatie Intergenerational Transfers in the new Dutch Pension Contract in wetenschappelijk tijdschrift De Economist. ‘We zien aan de ene kant dat in het nieuwe stelsel de doorsneesystematiek wordt afgeschaft omdat die leidt tot herverdeling. Aan de andere kant kan de solidariteitreserve ook leiden tot een omslagelement met flinke geldstromen tussen generaties’, zegt Roel Mehlkopf van de universiteit van Tilburg. Hij verrichtte het onderzoek samen met Servaas van Bilsen (UvA) en Stephan van Stalborch (DNB).
’Met ons onderzoek werpen we licht op mogelijk onbedoelde en onwenselijke herverdelingseffecten via de solidariteitsreserve’, zegt Van Stalborch. ’Daarmee laten we het belang zien van een kwantitatieve analyse bij inrichting van de solidariteitsreserve.’
Als sprake is van een omslagelement, dan vertoont de solidariteitsreserve overeenkomsten met de AOW volgens de onderzoekers. ‘Bij de invoering van de AOW profiteerden 65-plussers van deze oudedagsvoorziening, terwijl ze nooit premie hadden betaald. Daar waren destijds goede redenen voor. Bij de solidariteitsreserve kan er ook een voordeel zijn voor de eerste groep gepensioneerden. Daar moeten pensioenbestuurders rekening mee houden in hun afwegingen’, aldus Mehlkopf.
Of er sprake is van een omslagelement en in welke mate, is afhankelijk van de vul- en verdeelregels voor de solidariteitsbuffer, die maximaal 15% van het vermogen mag bevatten. Deze buffer, die zowel in het flexibele als in het solidaire contract mogelijk is, is in het leven geroepen om bijvoorbeeld beleggings- en langlevenrisico’s te kunnen delen.
‘Als de reserve hoofdzakelijk wordt gevuld uit de premie, zijn de werkenden de betalers. Als de reserve bovendien vooral benut wordt om de verlaging van de uitkering te voorkomen, dan kan er al snel sprake zijn structurele herverdeling’, zegt Mehlkopf. ‘En dat terwijl de solidariteitsreserve is bedoeld voor tweezijdige risicodeling van bijvoorbeeld beleggingsrendementen of een onverwachte stijging van de levensverwachting. Het ligt daarom meer voor de hand dat vul- en uitdeelregels zoveel mogelijk symmetrisch uitwerken, om te vermijden dat er structureel geld vloeit van werkend naar gepensioneerd.’
Lastig en duur
‘Met dit onderzoek vragen we aandacht voor dit risico. Pensioenfondsbestuurders moeten zich ervan bewust zijn dat hun keuzes kunnen leiden tot herverdeling tussen generaties’, zegt Van Bilsen. ‘We weten uit ervaring dat het lastig en duur is om een omslagelement weer af te schaffen, omdat er dan een groep is die wel geld heeft ingelegd, maar niet heeft geprofiteerd van dit mechanisme.’
De vul- en uitdeelregels van de solidariteitsreserve moeten evenwichtig uitpakken voor alle deelnemers, valt op te maken uit de conceptwet. ‘Die evenwichtigheid is niet nader uitgewerkt’, zegt Van Bilsen. ‘Daarom hebben we een maatstaf ontwikkeld waarmee pensioenfondsen in kaart kunnen brengen wat de gevolgen zijn voor de verschillende generaties.’
Evenwicht
Deze zogeheten netto transferwaarde laat voor elke generatie zien in hoeverre de marktwaarde van de inleg en de betalingen in evenwicht zijn. ‘Als de vul- en uitdeelregels op voorhand al niet evenwichtig uitpakken, kan het bestuur ze aanpassen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om bij afroming van het overrendement niet alleen te kijken naar het jaarrendement, maar óók te kijken of het voortschrijdend gemiddelde overrendement positief is’, aldus Mehlkopf.
Als het doel is de uitkeringen stabiel te houden, hebben pensioenfondsen bovendien andere middelen tot hun beschikking, menen de onderzoekers. ‘Het fonds kan de lifecycle en de toedeling van rendementen zo inrichten dat de kans op verlagingen klein is’, zegt Van Bilsen.
De onderzoekers stellen daarnaast dat de rol van de solidariteitsreserve in het nieuwe stelsel groter kan zijn dan de meeste pensioenbestuurders zich mogelijk realiseren. ‘De buffer mag worden gevuld met premie en een deel van het overrendement. Als 10% van de premie naar de reserve gaat en 10% van het het overrendement jaarlijks wordt afgeroomd, loopt in totaal 40% van de premie-inleg van een jongere uiteindelijk via de solidariteitsreserve: 10% direct via de premie en 30% op een later moment via afroming van overrendement’.
Plan Ortec Finance
Onlangs kwam Ortec Finance met een plan de solidariteitsreserve alleen in te zetten om de uitkeringen op peil te houden. Volgens dit adviesbureau pakt dat gunstig uit voor alle deelnemers en kan zo veel meer zekerheid worden geboden aan gepensioneerden.
Mehlkopf en zijn collega’s kunnen niet zeggen of die aanpak leidt tot veel omslag. ‘We kennen deze voorstellen niet tot in de details’, zegt Mehlkopf. ‘Bovendien lijkt er ook de aanname in te zitten dat het fonds hierdoor risicovoller kan beleggen. Dat heeft ook invloed op de uitkomsten. Ook hangt het resultaat af van de vulling in het begin en wat er gebeurt als de solidariteitsreserve leeg is.’