De pensioensector zegt te veranderen, maar blijft hangen aan oude denkbeelden, meent Tim Burggraaf. De sector moet volgens hem durven erkennen dat de overgang naar premieregelingen echt een breuk met het verleden is.
Het solidaire contract is uitgedacht in een lelijke kelder door ‘de drie B’s’, viel onlangs te lezen in Pensioen Pro. De kern van het artikel was dat in een lelijke kelder toch nog iets moois gemaakt kan worden, alhoewel aan het einde van het stuk blijkt dat het toch niet zo’n succesnummer is geworden als het in het begin van het artikel leek te zijn, omdat het uiteindelijk wel erg complex is geworden. Maar door het hele artikel loopt een rode draad: deze sector kan of wil nog niet veranderen.
In de gedragswetenschappen is de cognitieve bias in ons brein, om vast te houden aan wat we hebben en vooral niet te veranderen, algemeen bekend. Grote namen zoals Kahneman, Thaler en Samuelson hebben hier veel over gepubliceerd. Deze status quo bias wordt omschreven als de voorkeur om de huidige of vorige staat te behouden of de voorkeur om geen actie te ondernemen die de huidige of vorige staat kan veranderen. Dit verklaart waarom het solidaire stelsel gevormd is zoals het is: het onderliggende gedachtegoed van het solidaire stelsel is nog steeds dezelfde als onder het huidige.
Loslaten
Al snel komt de eerste aap uit de mouw: ‘Het is geen db en geen dc’. Hieruit blijkt al direct dat er veel moeite bestaat met loslaten. Bij een db-regeling beloof je de hoogte van de uitkering (benefit). Bij een dc-regeling definieer je de hoogte van de premie (contribution). Er kan geen enkel misverstand bestaan over het feit dat ook in het solidaire stelsel alleen een belofte over de hoogte van de premie wordt gedaan.
We kennen straks alleen nog maar premieregelingen. Dat ontkennen, betekent mensen zand in de ogen gooien, verwarring creëren. Maar de sector kan niet accepteren dat deze verandering zich aandient en komt daarmee in een staat van zelfverwarring, ook wel cognitieve dissonantie genoemd.
Verderop in het artikel gaat het over hoe de herverdeling van het huidige pensioenkapitaal moet plaatsvinden. Ook hier weer duikt de status quo bias op: ‘Neem zo’n discussie over de vba-methode in de Tweede Kamer. Die hoort daar niet thuis’. Met andere woorden: in het verleden kon de sector zelf bepalen hoe de pot met geld werd herverdeeld zonder dat iemand zich er mee bemoeide. Dat willen we graag zo houden.
Motorkap
En tot slot een derde voorbeeld: ‘Bovendien hoeft de deelnemer niet onder de motorkap te kijken. De uitleg naar de deelnemer kan heel eenvoudig. Die betaalt premie en dat geld wordt belegd en later weer uitgekeerd aan die deelnemer’. Dat is zo in het huidige kader, want daar is een uitkering beloofd. In die wereld klopt die opmerking. Maar in de nieuwe wereld is de hoogte van de uitkering afhankelijk van hoe goed of hoe slecht die beleggingen zijn. De vraag is of dan dat oude gedachtegoed nog wel opgaat.
Overigens is de opmerking inhoudelijk onjuist. Het gaat zeker niet alleen om de beleggingen, maar ook (misschien zelfs wel juist) om de herverdeling en de kosten van de regeling. De rode draad blijft wel dat de deelnemer verplicht zijn geld beschikbaar stelt, het pensioenfonds ermee aan de slag gaat en aan het eind van de rit laat weten hoe hoog het pensioen is. Dat is nu ook al zo en dat willen we graag zo houden.
Geen innovatie
Uit de drie voorbeelden blijkt maar weer eens dat deze sector niet kan of wil veranderen. De status quo bias is enorm sterk verankerd. Dat is direct de verklaring waarom er vrijwel geen innovatie uit deze hele sector komt. Alleen verandert de wereld wel degelijk en gaan mensen in het nieuwe stelsel veel eerder en harder voelen hoe goed of hoe slecht de beleggingen en de herverdeling hebben uitgepakt.
Hoe moeilijk het voor sommige mensen in de sector ook is om te accepteren: er zijn straks alleen nog maar premieregelingen, ook al doet (een deel van de) de sector stelselmatig alsof dat niet zo is. Ik zou daarom de sector willen oproepen om daarmee op te houden en erg duidelijk te zijn naar de markt en de deelnemers. Daar hoort bij dat zij moet accepteren dat de wereld stelselmatig verandert met de komst van het nieuwe stelsel. Kortom, vertel altijd het eerlijke verhaal en wees je bewust van je eigen cognitieve biases.
TIm Burggraaf werkt bij EY.