Vier van de tien oudere niet-Westerse migranten heeft een inkomen onder de armoedegrens. Dat is vooral te wijten aan de onvolledige opbouw van de AOW. De AIO, een bijstandsuitkering voor ouderen, is lang niet altijd de oplossing.
Dit zijn bevindingen die diverse onderzoekers en een vertegenwoordiger van oudere migrantenorganisaties deelden op een seminar bij het Nidi (Nationaal Interdisciplinair Demografisch Instituut) vorige week in Den Haag. Jelle Lössbroek, onderzoeker bij het Nidi, had de bijeenkomst georganiseerd om kennis uit te wisselen over armoede onder met name oudere Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen.
De verschillen tussen Nederlanders zonder migratieachtergrond en ouderen geboren in een niet-westers land zijn enorm. Slechts 3% van de Nederlanders zonder migratieachtergrond leeft onder de armoedegrens. Volgens een CBS-definitie was dat in 2020 een netto inkomen per maand van €1.100 voor een alleenstaande en €1.555 voor een echtpaar. Van de Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond leeft 40% onder de armoedegrens. ‘Toen ik dat cijfer zag, besloot ik hier meer studie naar toe te doen’, zegt Lössbroek, die voor dit onderzoek de Instituut Gak-KNAW award ontving. ‘Dit is een onderbelicht probleem.’
De verwachting is dat deze groep ouderen sterk groeit omdat veel arbeidsmigranten die in de jaren zeventig naar Nederland kwamen de komende jaren met pensioen gaan. De huidige omvang van deze groep is naar schatting 75.000 ouderen. Socioloog Lössbroek verwacht dat deze groep rond 2030 bijna verdubbeld is.
Minder spaargeld
Het grootste probleem voor deze migranten is dat ze geen volledige AOW hebben opgebouwd. Daarnaast hebben ze doorgaans geen of een klein pensioen in de tweede pijler, omdat ze vaak werkten in sectoren met lage lonen of een karige pensioenregeling zoals de uitzendsector. Verder bezitten niet-westerse migranten veel minder spaargeld en eigen huizen dan de Nederlanders zonder migratieachtergrond.
Het gemis van een volledige AOW heeft de grootste invloed op het inkomen. Om in aanmerking te komen voor een volledige AOW moet de ontvanger vijftig jaar voor de AOW-leeftijd in Nederland hebben gewoond. Elk jaar minder betekent 2% minder staatspensioen.
Een migrant die rond zijn 35e in Nederland gaat werken, ontvangt slechts twee derde van de volledige AOW-uitkering. Het is mogelijk AOW-rechten in te kopen, maar dat weten veel migranten niet. Bovendien hebben ze vaak niet de financiële ruimte om dat te doen.
‘De termijn van vijftig jaar hier wonen, is vrij lang vergeleken met veel andere landen’, zegt Lössbroek. ‘In andere landen is het soms veertig jaar. Wellicht is dat iets om te onderzoeken.’
Niet alleen de migranten die de komende jaren met pensioen gaan, zakken onder de armoedegrens vanwege een onvolledige AOW. Ook veel vluchtelingen die afgelopen jaren naar Nederland zijn gekomen, krijgen hier op termijn mee te maken.
Eenzaamheid
Bijzonder hoogleraar ouderen en migratie Tineke Fokkema (Nidi en Erasmus Universiteit Rotterdam) liet zien dat er een grote samenhang is tussen een laag inkomen en eenzaamheid onder oudere migranten. Het percentage oudere migranten dat worstelt met eenzaamheid is aanmerkelijk hoger dan bij Nederlanders zonder migratieachtergrond.
Voor een deel van de oudere migranten kan de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO) een uitkomst zijn. Dit is een vorm van bijstand voor ouderen met een AOW-tekort. Met die uitkering wordt het inkomen opgekrikt naar bijstandsniveau. Om verschillende redenen vragen lang niet alle ouderen die er recht op hebben deze uitkering aan. Volgens Lössbroek, die ook is verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, ontvangt slechts de helft of twee derde van de ouderen die er recht op hebben deze uitkering. Deels omdat deze voorziening onbekend is bij de doelgroep, maar ook de specifieke voorwaarden spelen een belangrijke rol. Zo’n 44.000 ouderen met een niet-westerse achtergrond ontvangen een AIO-uitkering.
Volgens Bouchaib Saadane van het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten is het hoge percentage niet-aanvragers vooral te wijten aan de voorwaarden voor de AIO. Dat zijn voorwaarden die niet gelden voor ouderen die alleen AOW ontvangen. ‘Ouderen mogen vrijwel geen spaargeld bezitten om in aanmerking te komen voor deze uitkering. Ook het bezit van een huis is een reden geen uitkering te geven, terwijl voor veel migranten hun woning in het land van herkomst erg belangrijk is. Ten slotte mogen ontvangers van de AIO maximaal dertien weken in het buitenland verblijven. Dit zijn allemaal redenen deze uitkering niet aan te vragen.’
Schaamte
De Nationale Ombudsman heeft zich ook over dit vraagstuk gebogen en noemt nog een andere reden. Veel ouderen zijn gewend aan hun lage inkomen en willen uit schaamte of trots niet aankloppen bij de overheid voor een uitkering.
Saadane pleit voor versoepeling van de regels. ‘Dat is een kwestie van rechtvaardigheid. Deze mensen zijn naar Nederland gehaald om te helpen dit land op te bouwen. En nu worden ze gekort op hun AOW. Met pensioen gaan is dan een nachtmerrie.’
Rotterdam heeft volgens Saadane laten zien dat het mogelijk is de regels soepeler te hanteren. ‘Die gemeente is bijvoorbeeld soepeler met de vermogenstoets. Dat is goed, maar het is beter als dat op landelijk niveau gebeurt.’
U moet ingelogd zijn en een geldig abonnement hebben om een reactie te mogen plaatsen.