‘Wees soepeler bij conflicten over arbeidsongeschiktheid en pensioen’ — artikel bevat een betaalmuur

Pensioenfondsen zouden bij geschillen met deelnemers over de impact van arbeidsongeschiktheid op hun pensioen coulanter kunnen zijn, vindt Ombudsman Pensioenen Jeroen Steenvoorden. Dit bespaart deelnemers veel leed.

Bij de Geschilleninstantie Pensioenfondsen komen geschillen over arbeidsongeschiktheid relatief vaak voor, zeker in verhouding tot het aantal mensen dat arbeidsongeschikt is. Een trend die helaas al jaren zichtbaar is. Vaak gaat het om complexe en schrijnende situaties, die door strikte regels en/of gebrekkige communicatie ontstaan zijn.

Belang van arbeidsongeschiktheidsvoorzieningen

Voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid zijn cruciaal in pensioenregelingen, juist omdat de financiële gevolgen van arbeidsongeschiktheid zo ingrijpend kunnen zijn. Uit een recente Netspar-studie blijkt dat langdurige arbeidsongeschiktheid het inkomen en de vermogensopbouw harder raakt dan andere levensgebeurtenissen, zoals een scheiding, het overlijden van een partner of zelfs langdurige werkloosheid.

Voor mensen die al kwetsbaar zijn, kan een gebrek aan goede voorzieningen leiden tot grote onzekerheid en stress. Arbeidsongeschikten hebben nog maar weinig financieel handelingsperspectief en mogelijkheden om weer te gaan werken. Pensioenfondsen kunnen met hun voorzieningen dit risico deels opvangen en zo daadwerkelijk verschil maken in het leven van deze mensen.

Klassieker: Verlies van premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid

Vroeger gold dat een deelnemer zich binnen een jaar moest melden voor premievrije voortzetting. Dit betekent dat de werknemer en zijn werkgever geen premie betalen, maar de pensioenopbouw geheel of voor 70% doorloopt bij volledige arbeidsongeschiktheid. Wie zich niet meldde, verloor de toekomstige pensioenopbouw en kreeg daardoor na de AOW-leeftijd een fors lager inkomen. Actieve informatieverstrekking ontbrak vaak, waardoor deelnemers dit zelf in het reglement moesten ontdekken. Voor velen die recht hadden op de voorziening, was dat begrijpelijk een brug te ver.

Kortom: een kleine, begrijpelijke administratieve omissie van een deelnemer die grote financiële consequenties heeft voor het inkomen na de AOW-leeftijd. Door zich niet te melden, hebben deze deelnemers een niet-beoogde financiële bijdrage geleverd aan de collectiviteit.

Mede door de inzet van de Ombudsman Pensioenen Piet Keijzer, de pensioensector en de politiek is er gelukkig al veel verbeterd. Zo is sinds 2011 de verplichte gegevensuitwisseling met het UWV ingevoerd. Hierdoor kunnen pensioenfondsen nagaan of er arbeidsongeschikte deelnemers zijn die zich niet gemeld hebben en zo nodig herstel toepassen. Het beleid verschilt per fonds: volledig herstel, herstel met terugwerkende kracht tot bijvoorbeeld 2011, herstel vanaf de datum dat een deelnemer zich alsnog zelf meldt, tot geen enkel herstel.

De Ombudsman Pensioenen heeft in 2013 de pensioensector opgeroepen dit probleem voor alle, dus niet alleen de nieuwe arbeidsongeschikten, op te lossen met terugwerkende kracht tot tenminste 2011.

Nieuwe geschillen over arbeidsongeschiktheid

Nieuwe geschillen over ‘niet tijdig melden’ spelen daardoor vooral bij fondsen die niet of slechts beperkt hersteld hebben. Arbeidsongeschikten ontdekken dit vaak pas bij hun pensioengerechtigde leeftijd, wanneer hun ouderdomspensioen onverwacht laag blijkt.

Andere bronnen van klachten zijn ‘herstelacties’ van pensioenfondsen rondom arbeidsongeschiktheid. Bijvoorbeeld in het kader van het verbeteren van de datakwaliteit. Zeker als dit leidt tot lagere uitkeringen en/of terugvorderingen. Ook een verhoging van de uitkering kan leiden tot klachten, omdat de deelnemer bijvoorbeeld fiscale schade heeft. Voor het pensioenfonds ligt de oorzaak soms aan de data-aanlevering van het UWV, maar het kan ook zijn dat zij zelf zaken in de uitvoering te lang hebben laten liggen of verkeerd hebben verwerkt.

In het convenant ‘Dekking van arbeidsongeschiktenpensioen en premievrijstelling in pensioenregelingen’, opgesteld in 2013, is opgenomen dat het moment van ziek worden bepalend is – niet het moment van instroom in de WIA. Helaas zijn er pensioenfondsen die zich nog altijd niet aan dit convenant houden. Voor deelnemers met een tijdelijk contract brengt dit een groot risico met zich mee: als hun contract tijdens ziekte niet verlengd wordt, vallen zij uit het pensioenfonds. Wanneer zij daarna in de WIA komen, zijn zij geen deelnemer meer en lopen ze hun pensioenopbouw mis.

Kans op meer geschillen over arbeidsongeschiktheid

Tussen 2015 en 2024 steeg de WIA-instroom jaarlijks met 5,6%. Volgens het UWV kwam dit in 2024 mede door meer aanvragen van mensen met psychische aandoeningen. Andere factoren die tot meer geschillen kunnen leiden zijn de herstelacties en achterstanden bij het UWV en de overgang van bestaande arbeidsongeschiktheidsvoorzieningen naar het nieuwe pensioenstelsel. Kortom: alle reden voor pensioenfondsen om het eigen beleid goed uit te voeren of nog eens kritisch tegen het licht te houden.

Gelukkig kunnen geschillen over arbeidsongeschiktheid via bemiddeling regelmatig – maar niet altijd – geheel of gedeeltelijk opgelost worden. Dit kan een individuele oplossing zijn, zoals het toepassen van de hardheidsclausule bij een bedrijfsongeval, of het met terugwerkende kracht laten ingaan van premievrije voortzetting tot 2011, toen de wetgeving is gewijzigd, omdat er geen informatie bij de voormalige werkgever kan worden verkregen

Maar soms besluit een fonds na bemiddeling om vergelijkbare gevallen meteen mee te nemen. Zoals in 2024, toen een fonds de pensioenen van arbeidsongeschikten niet indexeerde, terwijl actieve deelnemers, slapers en gepensioneerden dat wel kregen. De indiener van het geschil kreeg daardoor geen indexatie, zelfs niet over rechten die al vóór zijn arbeidsongeschiktheid opgebouwd werden. In de bemiddeling zegde het fonds toe dit te herstellen. Daarna besloot het fonds deze correctie ook door te voeren voor andere vergelijkbare deelnemers. Dit soort acties spreken mij zeer aan!

Actielijstje voor pensioenfondsen

• Zorg voor duidelijke en minder voorwaardelijke bepalingen;
• Pas coulance toe bij oude eisen, zoals verplicht melden binnen één jaar;
• Houd je aan het convenant;
• Pas de hardheidsclausule toe wanneer de menselijke maat daar om vraagt. Door het complexe sociale zekerheidsstelsel en eveneens complexe pensioenregelingen vallen er mensen tussen wal en schip. Niet alles is vooraf te voorzien.

Op deze manier worden mensen beter beschermd tegen onbedoelde benadeling door ingewikkelde regels en/of gebrekkige communicatie.

Jeroen Steenvoorden is Ombudsman Pensioenen.