In het nieuwe stelsel schuiven de risico’s naar de deelnemer. Die krijgt meer keuzes voorgelegd, maar weet niet hoe te kiezen. Pensioenfondsen hebben de schone taak hun deelnemers dat te leren, stelt Tim Burggraaf.
Het nieuwe pensioencontract betekent overdracht van alle risico’s naar de deelnemers. We kunnen uitrekenen wat macro gezien de hoogste uitkomsten oplevert, maar daar gaat de transitie naar het nieuwe contract niet om. Achter die technische transitie zit een complexere transitie: hoe ga je om met de verandering van een stelsel waarin deelnemers niet na hoeven te denken over hun pensioen, naar een stelsel waarin de hoogte van hun pensioen afhankelijk is van de keuzes die er over hun pensioenpotje worden gemaakt. Activatie van deelnemers is voor deze niet-technische transitie een essentiële succesfactor.
Als ik met mensen spreek over activatie van deelnemers, is een veelgehoorde reactie: “Dat gaat niet werken, want dat kunnen mensen niet”. Ze verwijzen vaak naar keuzegedrag wat we vanuit gedragseconomie prima kunnen uitleggen. Bijvoorbeeld dat de bulk van de mensen blijft hangen in de default, dat mensen zelden hun keuze veranderen, dat mensen liever nu geld hebben dan later en zo meer. We weten al sinds 1969 van Tversky & Kahneman hoe we met dat gedrag om kunnen gaan en met name de laatste jaren komt gedragseconomie steeds meer onder de aandacht van de pensioensector.
Autorijden
Los van de drempel van onze cognitieve biases is er nog een andere drempel: er is ander gedrag nodig. Als de sector de houding blijft aannemen dat mensen dit niet kunnen, gaan deelnemers het ook niet kunnen. Ze moeten het immers eerst leren en daar hebben ze hulp bij nodig. Vergelijk het met autorijden: 100% van de tien-jarigen kan niet autorijden. Voordat ze de weg op mogen, leren ze acht jaar later autorijden en doen ze een examen. Daarna mogen ze pas zelf rijden. We zeggen niet dat ze het toch niet kunnen, dus dat ze de rest van hun leven maar een Uber moeten nemen. Dat geldt ook voor duiken. Eerst je diploma halen, dan pas duiken.
Het is ook nog eens zo dat je nog steeds niet echt kunt autorijden of duiken als je een diploma hebt, daarvoor moet je eerst ervaring opdoen. Onze cognitieve biases zitten ons bij duiken en autorijden soms echt in de weg, maar daar leren we zo goed als het kan mee om te gaan. Met pensioen is dit niet anders, maar toch benaderen we de deelnemers anders. We dragen wel de risico’s over, maar leren deelnemers niet hoe ze hier mee moeten omgaan. Dat is een slecht idee bij autorijden, een slecht idee bij duiken en een slecht idee bij transitie van pensioenrisico’s.
Ongelukken
Wil de pensioensector het aantal ongelukken beperken, dan zit de oplossing niet in het blijven verbieden, maar in het helpen van deelnemers om voldoende ervaring op te doen. Dat betekent dat bij het ontwerp van én bij de uitvoering van het pensioen rekening wordt houden met onze cognitieve biases. Ervaringen binnen en buiten Nederland leren ons dat dit goed kan.
Succesvolle activatie van deelnemers is gebaseerd op twee elementen, namelijk een goed ontwerp vooraf en monitoring achteraf. Het eerste element ziet op de inhoud van de nieuwe regeling, dus een slim ontwerp. Een voorbeeld: een hoge verplichte pensioenpremie waar niet van kan worden afgeweken, verhoogt de motivatie zeker niet. Een lage verplichte premie in combinatie met een nudge motiveert wel. Uit recente experimenten blijkt dat de motivatie om over de eigen financiële toekomst na te denken helemaal niet zo laag is als vaak wordt verondersteld, ook niet onder jongeren. Wanneer passende defaults worden toegepast, kunnen ongewenst geachte keuzes zoveel mogelijk worden voorkomen. We weten dat niet kunnen kiezen leidt tot aanzienlijk lagere intrinsieke motivatie maar ook dat veel mensen niet willen kiezen en blijven bij de default: een win-win scenario.
Het tweede element heeft betrekking op de uitvoering van de nieuwe regeling. Deze heeft ook weer twee componenten. Ten eerste hulp bij het maken van keuzes en ten tweede monitoring van de activatiegraad. Hulp is nodig omdat we veel van onze keuzes niet rationeel maken, maar onbewust. De uitkomst kan een keuze zijn die misschien niet verstandig lijkt.
Dat is waar monitoring om de hoek komt, want vanuit zorgplicht is het noodzakelijk om te weten hoe het gesteld is met de activatie van relevante subgroepen binnen de totale populatie (personae) en vooral voor welke personae aanvullende interventies nodig zouden kunnen zijn. Tot slot helpen dergelijke inzichten om te sturen naar een gewenst doel-activatieniveau in de toekomst. Er gloort een mooie toekomst voor de pensioenuitvoerders: pak uw rol als duikinstructeur en help de deelnemers met deze sprong in het diepe.
Tim Burggraaf is associate partner bij EY.