Jean Frijns, andere voormalig ABP-bestuurders en een grote verzameling (emeritus) hoogleraren hebben nog steeds grote moeite met de pensioenwet, blijkt op een levendig congres. ‘De doelstellingen van de Wtp zijn vaag en fluïde.’
‘t Lijkt hier wel een reünie’, zegt voormalig ABP-directielid Jaap Maassen als hij de zaal in blikt. In die zaal in het Utrechtse Paushuize zitten niet alleen ex-collega’s zoals Jean Frijns en Jelle Mensonides. Veel van de aanwezigen zijn (emeritus) hoogleraren zoals Casper van Ewijk, Bas Werker en Coen Teulings. In totaal telt het publiek ten minste twaalf hoogleraren van wie de meesten ook spreker zijn.
De organisatie van de bijeenkomst is in handen van Jean Frijns, Joop Hartog (emeritus hoogleraar economie) en Bernard van Praag (idem). ‘We wilden een open en kritische dialoog organiseren met voor- en tegenstanders. Tot nu toe was die dialoog veel te technisch. Het moet gaan over de noodzaak een nieuw stelsel in te voeren. Die discussie mis ik’, zegt Hartog, die zichzelf ziet als buitenstaander in het pensioendebat.
Het aantal echte voorstanders van Wet toekomst pensioenen (wtp) in de zaal is echter gering. ‘We hebben toezichthouders, pensioenbestuurders en sociale partners uitgenodigd, maar de meesten wilden helaas niet komen’, zegt Hartog. Ook de meeste politici lieten het afweten. Wel zijn senatoren Martin van Rooijen (50Plus) en Ferd Crone (PvdA) komen opdagen. Naast een keur aan criticasters zoals Sylvester Eijffinger, Martin ten Cate en Eduard Bomhoff. Ook Cees Grimbergen laat zijn neus nog even zien.
Afgrond
De titel van het congres was Van pensioenwet 2006 naar Wtp: een sprong in het duister? Voor de meeste sprekers kon dat wel zonder vraagteken. Maassen, die bij ABP de pensioenadministratie aanstuurde, waarschuwde voor een sprong in de afgrond. ‘Pensioenuitvoerders zijn it-bedrijven. Een big bang zoals nu bij invaren is bedacht, heeft een giga-afbreukrisico weet ik uit ervaring. Ondertussen kijken verzekeraars handenwrijvend toe. Het is een tweetrapsraket. Verzekeraars laten pensioenfondsen de shit opruimen en daarna happen ze toe.’
De oplossing volgens Maassen: een geleidelijke overgang. Daarbij stappen alleen nieuwe deelnemers in de nieuwe regeling. ‘Zo is het ook gegaan bij Shell dat een dc-fonds heeft opgezet.’ Maassen was jaren directeur van het Shell-fonds.
Ook ex-collega Frijns, die leiding gaf aan de beleggingspoot van ABP, ziet de overgang naar het nieuwe stelsel met lede ogen aan. ‘Ik hoor telkens dat het nieuwe stelsel evenwichtiger is en meer kans biedt op een koopkrachtig pensioen. Dat zijn mantra’s, verkoopargumenten die niet worden uitgewerkt. Die doelstellingen zijn vaag en fluïde. Het maakt nogal uit waarmee je het vergelijkt. Dat staat nergens.’
Wetenschap versus politiek
Hoogleraar econometrie Bas Werker, die betrokken was bij de totstandkoming van de Wtp, krijgt een hoop vragen te verwerken. Werker, verbonden aan Universiteit van Tilburg en Netspar, wordt immers gezien als een van de bedenkers van het nieuwe contract. ‘Ik ben als wetenschapper niet voor of tegen deze wet’, zegt Werker. ‘Ik kan wel zeggen dat het nieuwe contract meer maatwerk mogelijk maakt en beter is voor jongeren. Die zullen langer onder dit contract vallen dan een 80-plusser. Voor ouderen pakt de overgang naar het nieuwe contract goed uit omdat ze een hoger pensioen ontvangen dan onder de huidige regels mogelijk is.’
Werker, die ook lid was van de Commissie Parameters, zegt wel politieke druk te ervaren. ‘Ik voel de druk vanuit de politiek moeilijke kwesties zoals de verdeling van €1.500 miljard te delegeren aan de wetenschap. Maar daar moeten we niet in meegaan. De politiek moet doelen vaststellen. Dan kunnen wij als wetenschappers laten zien hoe die bereikt kunnen worden en wat de voor- en nadelen zijn van bepaalde keuzes. Daarom wil ik bijvoorbeeld weten bij een opdracht weten wat wordt bedoeld met termen als solidair en evenwichtig.’
Werker stelt dat hij opereert als onafhankelijk wetenschapper. ‘Ik krijg boze mailtjes uit verschillende kampen. Dat lijkt me een goed teken.’
Een andere vraag was in hoeverre Netspar onafhankelijk is. Het onderzoeksinstituut wordt gefinancierd door onder meer pensioenuitvoerders, verzekeraars en adviesbureaus zoals Ortec Finance en Cardano. Werker: ‘Alle onderzoeksvoorstellen worden bekeken door een wetenschapsraad. Alleen onderzoeken die voldoen aan academische criteria gaan door. De financiers van Netspar hebben vervolgens zeggenschap over aan welke onderzoeken ze de voorkeur geven.’
Frijns vreest dat pensioenbestuurders, ‘die moesten tekenen bij het kruisje’, straks op de blaren moeten zitten. ‘Dit nieuwe stelsel is niet getest onder extreme omstandigheden. We gaan onverwachte gevolgen zien. Groepen deelnemers stappen naar de rechter en pensioenbestuurders moeten dat maar zien op te lossen.’ Ook Benne van Popta, voormalig bestuurder bij PMT, maakt zich hier zorgen over. ‘We krijgen van iedereen uiteenlopende opdrachten op ons bord. Dat werkt niet.’
Wortel
Emeritus hoogleraar Casper van Ewijk heeft ook moeite met de nadruk op koopkracht. ‘Dat is een argument van de afgelopen jaren, maar zegt niets over de structuur van het nieuwe stelsel. Dat geldt ook voor de vrijval van de buffers waardoor fondsen tijdelijk meer kunnen uitkeren. Dat is een wortel die ons wordt voorgehouden, maar het is niet structureel’, aldus Van Ewijk, die ook directeur van Netspar was.
Hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer zet eveneens vraagtekens bij de argumenten voor de stelselhervorming. ‘In alle stukken staat dat veranderingen op de arbeidsmarkt een belangrijke reden is voor deze stelselvernieuwing. Dan gaat het met name over toegenomen mobiliteit. Het vreemde is dat uit de cijfers helemaal niet blijkt dat mensen vaker van baan wisselen.’
Aan de andere kant biedt het nieuwe stelsel geen oplossing voor een trend op de arbeidsmarkt die zich wel heeft voorgedaan: de toename van het aantal zzp’ers en werknemers zonder behoorlijke pensioenregeling. Van Ewijk: ‘Mijn zoon werkt bij een it-bedrijf. Hij kon kiezen tussen een VanMoof en een pensioen. Ik heb hem aangeraden die fiets te nemen. Dat pensioen stelde weinig voor.’
Veel sprekers stellen dat er te weinig rekening wordt gehouden met bepaalde groepen. ‘Post-actieven worden buitengesloten’, zegt Frijns. ‘In de wet is niets te vinden over toekomstige generaties’, aldus Van Ewijk. ‘Ik heb met ze te doen. Zij moeten pensioen opbouwen in een periode waarin de groei zeer waarschijnlijk lager is.’
De emoties in de zaal lopen af en toe hoog op. Hoewel vrijwel allemaal verklaard tegenstander van de Wtp lijkt iedereen tegenstander op zijn eigen manier. Dat leidt tot verhitte en soms vermakelijke discussies. Agnes Joseph die Bas Werker onder vuur neemt, als mede-bedenker van de nieuwe wet. Dat gaat nog gemoedelijk. ‘Agnes en ik kunnen het goed vinden’, aldus Werker.
Boegeroep
De bejegening van Ferd Crone van de PvdA is minder fijnzinnig. Het Eerste Kamerlid roept woedende reacties uit de zaal op als hij na een betoog stelt dat alle aanwezigen het in ieder geval eens zijn over één ding: ze willen af van het oude stelsel. ‘Hou toch je mond’, roept Pieter Lakeman. Er klinkt boegeroep. De PvdA’er ligt niet goed in dit gezelschap met enkele geharnaste tegenstanders van de Wtp.
Crone is lid van een partij die in principe voor de invoering van de Wtp stemt in de Eerste Kamer. Naar verwachting stemt de Eerste Kamer eind mei over deze wet. Crone houdt nog wel een kleine slag om de arm. ‘Ik heb nog vijf belangrijke punten waaraan moet worden voldaan, wil ik voor stemmen.’
Na een wat chaotisch slotdebat maakt Joop Hartog een einde aan een lange dag. Tijd voor de borrel. De aanwezige deskundigen hebben het verdiend. De Wtp houden ze waarschijnlijk niet tegen, maar niemand kan ze verwijten dat ze geen valide tegenargumenten naar voren hebben gebracht.