In de dc-regelingen van het nieuwe stelsel komen sociale partners in de verleiding om de premie fors lager vast te stellen dan in de huidige middelloonregelingen, waarschuwt Jos Berkemeijer. De gevolgen voor de pensioenen laten zich raden.
De haven is in zicht. Nog een paar weekjes en dan hebben we, na vijftien jaar analyseren en compromissen sluiten, een nieuw en beter pensioenstelsel. Tijd voor een helikopterblik. Maar wat is ‘beter’? En kan Nederland zijn positie in de top drie van ’s wereld beste pensioenlanden handhaven?
Bij gebrek aan draagvlak voor het simpelweg verlagen van de onbetaalbaar geworden zekerheid in het huidig stelsel, stappen we nu over naar een premiestelsel met solidaire elementen. De uitkeringsovereenkomst verdwijnt en de nieuwe solidaire- en flexibele-premieovereenkomsten kennen in wettelijke zin geen uitkeringsdoelstelling of ambitieniveau van toeslagverlening meer.
Maatmens
Of het nieuwe pensioenstelsel beter wordt, hangt met name af van hoe sociale partners inhoud geven aan het wettelijke begrip van de pensioendoelstelling. De nieuwe vlakke premie zal overwegend worden afgestemd op een maatmens met een zeker carrièreperspectief en een verwachte uitkering op of onder de maximale fiscale norm van 80% vervangingswaarde bij 42 dienstjaren.
Met rentevoeten die inmiddels de 3% aantikken, mediane aandelenrendementen die beginnen rond 8%, en een aandelenblootstelling voor jongeren van tussen 100% en 150%, zullen de premies al gauw met meer dan een kwart kunnen dalen. 30% premie nu wordt dan 22%. Zo’n €36 mrd aan middelloonpremie bij pensioenfondsen kan dan na transitie dalen naar €25 mrd.
Samengevat zijn de premies met een kwart verlaagd, de buffers merendeels aangewend voor verhoging van de (verwachte) uitkering of compensatie afschaffing doorsneesystematiek, en de koopkracht voor ingegane pensioenen is grotendeels ingeleverd.
Jongeren gaan er naar verwachting op vooruit, doordat zij bereid zijn meer risico te nemen. Daardoor kan de premie dalen en daalt hun zekerheidsperspectief van 97,5% naar een mediane 50% zekerheid. Anders gezegd: jongeren kunnen tevreden zijn dat er in het nieuwe stelsel gerekend mag worden met een verwacht rendement van tussen de 4 en 5% gemiddeld, en dat zij verlost zijn van die volatiele risicoloze rekenrente.
Marshmallow-effect
Na de transitie wordt de cruciale vraag of sociale partners weerstand kunnen bieden aan het marshmallow-effect. Dat effect trad op in psychologisch experiment waarbij kinderen kiezen tussen een onmiddellijke beloning van één marshmallow of, als ze de bevrediging uitstellen, een grotere beloning van twee marshmallows. Kunnen sociale partners, in een wereld met toenemende internationale concurrentie, de verleiding weerstaan om pensioenpremie in te ruilen voor loonruimte op de korte termijn?
DNB-statistiek leert ons dat de gemiddelde jaarlijkse premie per deelnemer in een middelloonregeling zo’n €6.900 bedraagt, in een premieregeling €2.400, en in een ppi €4.200. Na de transitie zal de druk om een uitkeringsdoelstelling in een premiestelsel te handhaven, geleidelijk wegvallen. Het risico is dan groot dat de genoemde premie van €36 mrd geleidelijk daalt naar zo’n €22 mrd of zelfs ver onder de €18 mrd kan uitkomen, als het huidig premieniveau van premieregelingen maatgevend blijkt voor de toekomst.
Volgens berekeningen van de minister levert het nieuwe pensioenstelsel met name als gevolg van de ‘genoeg-is-genoeg-regel’ in het huidig stelsel toch een hoger en koopkrachtiger pensioen op dan het huidig stelsel. Dat die vergelijking volstrekt mank gaat, schijnt noch de minister, DNB of de Eerste Kamer ook maar iets te interesseren. Het is als beweren dat een schildpad harder kan lopen dan een haas met een wettelijke snelheidsbeperking.
De vraag of Nederland in de top drie van beste pensioenlanden blijft met dit nieuwe stelsel lijkt hiermee wel beantwoord. Eet smakelijk op 30 mei, geen beschuit met muisjes, maar wel marshmallows.
Jos Berkemeijer is actuaris en voorzitter van de pensioencommissie van de Koepel Gepensioneerden