Nu de Wet toekomst pensioenen een feit is, moeten de tegenstanders hun bakens verzetten. Blijven grommen is slecht voor je humeur, meent Adri van der Wurff. Maar ook de voorstanders moeten zich anders gaan opstellen.
De Eerste Kamer heeft met een duidelijke meerderheid voor de Wet toekomst pensioenen gestemd. Ferd Crone van de PvdA holde als eerste uit de bankjes om minister Schouten te feliciteren. Tuur Elzinga van FNV en Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie vertelden in reacties nog eens waarom dit zo’n mooi resultaat is en dat het allemaal prima in orde komt. Alom vreugde bij de voorstanders van de Wtp.
Maar fervente tegenstanders blijven stukjes schrijven waar teleurstelling, bezorgdheid en pessimisme doorheen schemeren. Ook verschillende opiniepeilingen tonen een somber beeld. Het lijkt erop dat veel mensen afstevenen op een zeer bezorgde oude dag. Wat kan ze helpen?
Overtuigen
Het veelvuldig gebruikte argument dat naar verwachting iedereen erop vooruit zal gaan, heeft al die tijd niet gewerkt om deze mensen te overtuigen en is inhoudelijk ook ontoereikend. Dat gemiddeld Nederland erop vooruit is gegaan door de gaswinning in Groningen heeft een kater niet kunnen voorkomen. De AFM betitelt gemiddelde winst zelfs als een verkooppraatje als de mate en frequentie van verlies onvoldoende zijn toegelicht.
Als de argumenten van de voorstanders de tegenstanders eerder al niet overtuigd hebben, hoe kunnen ze dan leren leven met de nieuwe wet waar ze zich zo tegen hebben verzet? Een interessante mogelijke oplossing is te vinden in de medische psychologie. Daar wordt onder andere onderzocht hoe mensen omgaan met enorme gezondheidstegenvallers, zoals kanker of onherstelbare invaliditeit. Dat zijn gebeurtenissen die alles op zijn kop zetten. Je zou verwachten dat iedereen die daardoor getroffen wordt, voor altijd een minder goede kwaliteit van leven ervaart dan daarvoor. Maar dat is niet het geval.
Superman
Christopher Reeve, gevierd acteur die onder andere Superman speelde, raakte volledig verlamd door een dwarslaesie na een val van zijn paard. De sportman voor wie acteren alles was, werd gekluisterd aan een bed en rolstoel. Na een tijd van rouw, aanpassing en acceptatie gaf hij toch de kwaliteit van zijn leven een acht en half.
Een dergelijke onverwacht andere reactie op een ingrijpende gebeurtenis wordt een response shift genoemd. Een kwart eeuw onderzoek laat zien dat response shift onheil dragelijk maakt. Dat kan door drie aanpassingsmechanismen. Ten eerste kan er sprake zijn van herprioritering: wat vroeger belangrijker was, wordt vervangen door iets wat nu belangrijker wordt. Contacten met familie en vrienden nemen bijvoorbeeld de toppositie over van werk.
Ten tweede kan er herkalibrering optreden: de vroegere ankers voor goed en slecht verschuiven. Blij met het lopen van de avondvierdaagse verandert bijvoorbeeld in blijdschap na een blokje om.
En ten derde kan een patiënt overgaan tot herdefiniëring, van zichzelf en van de domeinen in zijn of haar leven die belangrijk zijn. Zo kan iemand zingeving en kwaliteit van leven ontlenen aan het bijdragen aan een patiëntenvereniging terwijl dat – begrijpelijkerwijs – daarvoor geen enkele aandacht kreeg. Natuurlijk komt een combinatie van alle drie de aanpassingsmechanismen ook regelmatig voor.
Nu wil ik niet de indruk wekken dat de tegenstanders van het nieuwe pensioenstelsel een-op-een te vergelijken zijn met Christopher Reeve of met iemand die de diagnose uitgezaaide kanker heeft ontvangen. Ik opper alleen dat het helpt als zij de nieuwe realiteit accepteren en dat zij dezelfde aanpassingsmechanismen kunnen gebruiken.
Ook zij kunnen herprioriteren. In plaats van vooral energie te richten op verzet, kunnen zij helpen om alles in goede banen te leiden. Herkalibreren kan in dit geval inhouden te accepteren dat er wettelijk gezien nu meer risico’s bij de deelnemers terecht komen. Wat zijn dan de beste manieren om die risico’s te af te zwakken, deelnemers over de risico’s te informeren, daarop voor te bereiden en mogelijk te helpen? Herdefiniëren kan door van luis in de pels van de politiek te veranderen in oprichter van een belangengroep van slapers bij een bepaald fonds Zo kunnen tegenstanders zeker stellen dat op fondsniveau alle belanghebbenden worden gehoord.
Hoekje
Aanpassen is niet verplicht. Het is ook geen automatisme. In elk geval moet je eerst de nieuwe realiteit accepteren. En vervolgens moet je het idee hebben dat je niet alleen grommend in een hoekje wilt blijven wachten totdat alles spaak loopt – zoals je altijd al voorspelde. Response shift helpt om een redelijke of zelfs goede kwaliteit van leven te houden, ook al zijn er heel vervelende dingen gebeurd. Het is een oplossing voor die mensen die de rest van hun leven niet willen laten vergallen door hun kankerdiagnose of casinopensioen.
En wat is de boodschap voor de degenen die gewonnen hebben? Gek genoeg moeten zij ook een response shift door maken. Zij moeten gaan herprioriteren van overtuigen naar verbinden. Zij moeten herkalibreren door wat ze vroeger als kritiek zagen te gaan herkennen als waarschuwingssignalen die helpen ongelukken te voorkomen. En de herdefiniëring houdt in dat pensioenbestuurders hun rol van winnaars ombuigen naar degenen die de lastige operatie moeten uitvoeren in het besef dat alles wat misgaat op hun conto geschreven wordt.
Adri van der Wurff is voormalig pensioenbestuurder.