De publiekscampagne voor het nieuwe stelsel leidt tot gefronste wenkbrauwen bij Adri van der Wurff vanwege de samengebalde simpelheid. Maar hij wil niet blijven steken in kritiek uiten. Hij stelt voor meer op te trekken met tegenstanders van het nieuwe stelsel.
Zelden hebben tv-spotjes me meer verbaasd dan die over het nieuwe pensioenstelsel. Dat de hele stelselwijziging bedoeld was om schoolgaande kinderen ook nog een goed pensioen te geven, was mij volledig ontgaan. Ik dacht juist dat de intergenerationele solidariteit iets was waar we zo snel mogelijk vanaf moesten, vandaar ook het invaren. Ik had het duidelijk bij het verkeerde eind. Zo zie je maar weer dat een tv-spotje misverstanden kan wegnemen die honderden pagina’s tekst van het wetsvoorstel en de memorie van toelichting hebben verspreid.
Om me heen hoorde en las ik meer schampere opmerkingen. Tegenstanders van de wet merkten op dat de voorstanders nu blijkbaar helemaal de weg kwijt waren. Deelnemers vroegen zich af of de betrokkenheid van de Pensioenfederatie bij de campagne Pensioenduidelijkheid betekent dat hun fonds hieraan meebetaalt. En ik ken een paar actuarissen die hun hoofd geschud hebben bij zoveel samengebalde simpelheid. Het risico dreigt dat voor- en tegenstanders alleen maar verder van elkaar verwijderd raken.
Want ook de bijbehorende website bevat ongelooflijke informatie. Vooral de pagina ‘Pensioen-in-cijfers’ verdient ieders aandacht. De pagina laat zien ‘waar het nou precies over gaat’, namelijk hoeveel u later ontvangt. Het blijkt dat het helemaal niet gaat om een persoonlijker en individueler pensioen.
Integendeel: we krijgen voortaan allemaal hetzelfde. Uw gemiddeld totaal pensioen per maand wordt netto €2.845. Volgens het grafiekje ernaast begint het wat lager, maar later verdubbelt het. Dat alles onder het motto ‘Duidelijker kunnen we het niet maken.’ En het scheelt inloggen op MijnPensioenOverzicht.nl. Vandaar waarschijnlijk ook dat de relatie met het uniform pensioenoverzicht (upo) bij Pensioenduidelijkheid nauwelijks aan de orde komt. Begrijpelijk, want het is lastig uitleggen dat het opgebouwd pensioen op uw upo niet hetzelfde is als wat u straks in het nieuwe stelsel krijgt. Zulke pensioenduidelijkheid is blijkbaar niet eenvoudig genoeg om in een publiekscampagne uit te leggen.
Foeteren
Nu kan ik nog wel even door foeteren, maar daar is niemand mee gediend. Het zou alleen bijdragen aan de diepe waterscheiding tussen voor- en tegenstanders en daar schieten de deelnemers niets mee op. Pensioen is veel te belangrijk om over te laten aan de voorstanders, tegenstanders of communicatie-experts. Vandaar dat ik liever kijk hoe we zulke tv-spotjes, websites, maar ook de nieuwe regelingen en de beslisprocessen over opdrachtaanvaarding en invaren zo kunnen inrichten dat ze effectiever zijn.
Verstandige bureaus als AethiQs en Cardano benadrukken dat bestuurders goede inhoudelijke kennis moeten combineren met aandacht voor verschillende scenario’s, zeker ook het pre-mortem scenario dat het allemaal wel eens verkeerd kan aflopen. En bij de besluitvorming helpt het om een advocaat van de duivel te hebben die wijst op wat er niet klopt of wat er alsnog mis kan gaan.
Rijke opbrengst
Nog radicaler is de Adversarial Collaboration zoals Daniel Kahneman die in 2003 heeft beschreven. Kahneman had een productieve en intensieve samenwerking met zijn vriend Amos Tversky, die een enorm rijke opbrengst aan inzichten heeft opgeleverd waarvoor hij later de Nobelprijs kreeg. Na de dood van Tversky heeft hij ook veel samengewerkt met wetenschappers die het juist helemaal niet met hem eens waren. Hij nodigde ze uit samen onderzoek te doen naar die onderwerpen waar ze anders over dachten en samen te beslissen over de onderzoeksopzet, de analyse, eigenlijk over alle grote en kleine aspecten waarop ze elkaar later zouden kunnen betwisten. Het effect van deze ‘Teams van Tegenstanders’ was niet dat ze elkaar door die samenwerking overtuigden. Daar ging het ook niet om. Wat er wel gebeurde was dat er kwalitatief veel beter onderzoek tot stand kwam waarbij de eventuele zwakheden er al van tevoren uitgehaald waren. Het voorkwam dat de voorstanders naar hun gewenste resultaat toe redeneerden, en de tegenstanders achteraf makkelijk konden scoren. En een bijkomend voordeel was wel dat de voor- en tegenstanders elkaar meer gingen waarderen.
Deze aanpak van Adversarial Collaboration lijkt in het psychologische vakgebied een nieuwe standaard aan het worden onder de mooie titel Keep your enemies close.
Waterscheiding
De pensioensector kent veel minder concurrentie en veel meer samenwerking dan bijvoorbeeld de verzekeringssector. Maar de jarenlange discussie over het nieuwe stelsel heeft wel geleid tot een waterscheiding tussen voor- en tegenstanders. Mijn oproep is om daar constructief gebruik van te maken. Natuurlijk kunnen bestuursleden zelf ook scenario’s verzinnen – maar ik denk dat tegenstanders van het stelsel dat beter kunnen. Datzelfde geldt bij het spelen van advocaat van de duivel. Dat kan de duivel zelf echt het best.
Tot nog toe wordt diversiteit in besturen en besluitvorming vaak demografisch opgevat: meer vrouwen en meer jongeren. Mijn pleidooi is om bij de ongelooflijk belangrijke besluiten die op fondsniveau worden genomen de diversiteit van de opvattingen voorop te stellen. Alleen zo krijgen we de robuuste regelingen en het robuuste stelsel dat de wetgever belooft aan de deelnemers.